NGHÈ - CHÙA HÀ PHÚ
Nghè - chùa Hà Phú thuộc xã Hòa Bình nay là phường Hòa Bình thành phố Hải Phòng, nằm cách trung tâm thành phố Hải Phòng 11 km. Đây là cụm công trình kiến trúc cổ của người dân địa phương, lưu giữ nét đẹp văn hóa cộng đồng và truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm của người dân Hà Phú.
Nghè Hà Phú là nơi Nhân dân tôn thờ các vị Thành hoàng có công khai hóa đất đai, lập nên làng xóm, đánh giặc giữ nước trong thời Trần. Nghè Hà Phú tọa lạc trên sườn núi phía Tây Nam của làng, có tên chữ là Linh Quang (ánh sáng linh thiêng) địa thế đẹp, bao quát cả một vùng dân cư rộng rãi. Ngôi nghè có kết cấu chữ đinh, gồm 5 gian tiền đường và 2 gian chuôi vồ. Công trình giữ nguyên được cấu trúc cơ bản của một nơi thờ tự tôn nghiêm trong cộng đồng dân cư. Di tích đã trải qua nhiều lần tu sửa - chữ đề trên bụng câu đầu - vị trí trụ còn ghi rõ “Năm Canh Thìn – Hoàng Triều Bảo Đại lục niên” tức năm 1930.
Đồng bộ cùng với kiến trúc ngôi nghè thờ Thành hoàng, ngôi chùa Hà Phú được khởi tạo vào những năm cuối cùng của thập niên 90, thế kỷ XX. Di tích kiến trúc kiểu chữ đinh, gồm 3 gian tiền đường, 2 gian chuôi vồ, chứa phật điện. Kết cấu vì nóc mái: Kẻ chồng – đấu sen, gồm 4 vì gỗ. Công trình được lợp mái bằng ngói ta, hai lớp. Toàn bộ khung kiến trúc gỗ được đứng vững trên nền đất cao ráo, bằng phẳng.
Nhìn từ hướng con đường chính ven theo sườn núi tới trung tâm là ngôi nghè thờ các vị Thành hoàng và ngôi chùa Hà Phú thờ Phật. Cả hai công trình văn hóa tín ngưỡng cổ truyền của dân làng Hà Phú được kè đá xanh – loại vật liệu được khai thác từ địa phương.
Theo báo cáo thành tích yêu nước của Nhân dân địa phương, trong cuộc kháng chiến trường kỳ 9 năm chống thực dân Pháp, chùa Hà Phú là nơi giữ vị trí đầu mối liên lạc của cơ quan Thành ủy Khu B liên tỉnh Hải Phòng – Quảng Yên; nơi nuôi giấu, bảo vệ cán bộ hoạt động cách mạng từ nội thành Hải Phòng tới các cơ sở đảng; thời kỳ miền Bắc chiến đấu chống cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân và hải quân của đế quốc Mỹ, nghè – chùa Hà Phú là cơ sở hậu cần quân giới - nơi đặt máy móc, thiết bị quân sự phục vụ chiến đấu của bộ đội hải quân Nhân dân Việt Nam. Bên cạnh những giá trị lịch sử truyền thống, nghè – chùa còn có một cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp.
Trải qua thời gian, nghè - chùa Hà Phú còn lưu giữ được nhiều di vật, cổ vật: Hương án tiền, kiệu bát cống, bát hương gốm, ngai, bài vị, bát bửu, tượng phật, đồ đá…
Trước đây, tại cụm di tích nghè – chùa, người dân địa phương tổ chức thi đấu vật có giải, thu hút nhiều đô vật của huyện, xã tới tham gia, nhằm phát huy truyền thống thượng võ của ông cha. Hội vật thường diễn ra vào ngày 10/1; ngày lễ Phật Đản thường được tổ chức theo quy định mới vào ngày 15/4 âm lịch tại chùa Hà Phú.
Ngày 28 tháng 01 năm 2005, Uỷ ban Nhân dân thành phố ra Quyết định số 177-QĐ/UBND công nhận nghè - chùa Hà Phú là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố.